J. L. Pires's "The Universe and the Refrigerator"

เคยไปงานเปิดตัวหนังสือเล่มนี้ แล้วมีคนกระซิบถามเราว่า “มันดังจริงหรือเปล่า” ไอ้บทละครอ่านไม่รู้เรื่อง จักรวาลและตู้เย็น เนี่ย เราตอบแบบไว้ท่าว่าน่าจะเป็นที่รู้จักพอสมควร ทางสถานทูตถึงได้แนะนำให้ทางสำนักพิมพ์แปล วันนี้หลังจากอ่านมันจบ และลองปรึกษาครูเกิ้ลดู เราพูดได้อย่างเต็มปากเต็มคำแล้วว่า อย่างน้อยในโลกภาษาอังกฤษ ทั้งบทละครและตัวคนเขียน จาคินโต ปิเรส “ไม่เป็นที่รู้จักเลยครับ!” (วิกิเพจของหมอนี่มีแต่เป็นภาษาโปรตุเกส บทละคร จักรวาลและตู้เย็น ไม่เคยถูกนำมาแปลเป็นภาษาอังกฤษ)

แต่เดี๋ยวก่อน การที่มันไม่เป็นที่รู้จักในโลกภาษาอังกฤษ ไม่ได้หมายความว่ามันจะด้อยค่า (แต่มันชวนให้ตั้งคำถามว่า สถานทูตโปรตุเกสคิดยังไงของเขา (วะเนี่ย) ) เอาเข้าจริง เราสงสัยมานานแล้วว่า พวกบทละครแปลกวิถี ถ้าเราไม่รู้มาก่อนว่าเบคเกตต์เป็นคนดัง เป็นนักเขียนรางวัลโนเบล เราจะสามารถซาบซึ้งคุณค่าของมันได้หรือเปล่า จักรวาลและตู้เย็น เป็นโอกาสดี ที่เราจะสำรวจตัวเอง เพื่อพยายามตอบคำถามนี้

ถ้าวันหนึ่งนายจาคินโต ปิเรสโด่งดับระดับโลกขึ้นมา วันนั้นเราคงพูดว่า หนังสือของนายนี่ เราเคยอ่านตั้งแต่หมอยังไม่ดังและ… “…มองเห็นความหลักแหลมที่ซ่อนอยู่ แต่ไม่รู้สึกว่าความหลักแหลมนั้นมันละลายผสานไปกับโครงสร้างโดยรวมของละคร เราชอบมากที่คนเขียนเอาบทเพลงและนักร้องวงสี่เต่าทองมาใช้อย่างน่ามหัศจรรย์ แต่แก๊กนั้นดูเหมือนจะเป็น inspiring ไอเดียเพียงอย่างเดียวที่ว่ายพุ้ยๆ อยู่ท่ามกลางมหาสมุทรของ…สิ่งที่เรายังไม่แน่ใจ

“ภายใต้ขนบของละครแปลกวิถี จะถือว่าคนเขียนสอบผ่านได้ไหม บางทีละครแนวนี้มันก็ต้องแบบนี้อยู่แล้ว แต่ถ้าเช่นนั้น ทำไมเราถึงรับรู้ได้ละว่าบางส่วนของละครมันดีโดดเด้งออกจากส่วนอื่น แต่ที่แน่ๆ เราไม่คิดว่าพื้นฐานทางปรัชญาของคนเขียนแน่นจนสามารถเขียน "จักรวาลและตู้เย็น" ได้ องค์สุดท้ายดูเป็นการผนวกจบแบบเชยๆ ซึ่งเรารู้แหละว่าบางส่วนก็เป็นการยั่วล้อ ยอกย้อน แต่ความเชยแบบจงใจไม่ได้ทำให้มันเชยน้อยลงเสมอไป (นึกถึงหนังอย่าง Adaptation หรือละครทีวี Glee)”

สรุปรวม มันมีแก๊กที่เราอยาก (และคิดว่าจะ) ขโมยมาใช้ แต่นั่นก็เพราะบริบทโดยรวมของหนังสือไม่เข้มแข็งพอจะรักษาเพชรเม็ดงามในตมของตัวมันเองได้