ชุมชนจินตกรรม (เบน แอนเดอร์สัน)

ในที่สุดก็ได้อ่าน สมคำร่ำลือจริงๆ กับ ชุมชนจินตกรรม เล่มนี้ของอาจารย์เบน อาจารย์อธิบายที่มา ต้นกำเนิดของลัทธิชาตินิยม อันเป็นผลิตผลที่จัดว่า "ใหม่" มากๆ ในประวัติศาสตร์ของมวลมนุษยชาติ

กำเนิดชาตินิยมแบ่งเป็นสองแนวทางหลักๆ ด้วยกัน คือชาตินิยมของประชาชน ซึ่งเริ่มจากการประดิษฐ์เครื่องพิมพ์ ออกหนังสือพิมพ์ และนวนิยาย พัฒนาการตรงนี้ก่อให้เกิด "สุญกาลสหมิติ" (homogeneous empty time) หมายถึงความสามารถในการจินตนาการว่า บุคคลอื่นที่ไม่ได้อยู่ตรงหน้าเรา ก็มีเวลาที่ดำเนินไปพร้อมๆ กัน มีวิถีชีวิตของตัวเอง แต่เกี่ยวเนื่องกับตัวเราด้วยสายสัมพันธ์บางอย่าง ความสามารถในการจินตนาการถึงบุคคลอื่นแบบคู่ขนานไปกับตัวเรานี้เอง คือต้นกำเนิดของลัทธิชาตินิยม

ชาตินิยมในแบบที่สอง คือชาตินิยมแบบทางการ เกิดจากชนชั้นปกครอง กษัตริย์และเจ้าขุนมูลนาย เกิดความรู้สึกแปลกแยกจากมวลชน (กรณีนี้จะเด่นชัดมากในทวีปยุโรป เพราะระบบกษัตริย์สมัยก่อนก็คล้ายๆ กับข้าราชการสมัยนี้ คือกษัตริย์ฝรั่งเศส อาจถูกส่งไปปกครองประเทศสเปน หรือดินแดนอื่นที่พูดจาคนละภาษากับพระองค์เองเลยก็ได้) จึงได้พยายามสร้างชาตินิยมขึ้นมาใหม่ โดยอิงแอบกับอำนาจขององค์กษัตริย์แทน

อาจารย์เบนอธิบายแนวคิดชาตินิยม โดยผนวกเข้าหาประวัติศาสตร์การล่าอาณานิคม เพราะอัตลักษณ์ของตะวันตกและตะวันออกผูกโยงเข้าด้วยกัน ถ้าไม่มีโอเรียนตัลก็จะไม่มีออกซิเดนตัลในทุกวันนี้ และเช่นเดียวกันในทางกลับกัน แม้แต่ประเทศไทยเองที่บอกว่าไม่เคยตกเป็นเมืองขึ้นใคร แต่ขอบเขตชายแดนกับประเทศเพื่อนบ้านก็ยังถูกกำหนดโดยเงื่อนไขของเจ้าอาณานิคม การล่าอาณานิคมจึงไม่ใช่เพียงยุคสมัยหนึ่ง มีบางประเทศที่ได้ผลเสีย บางประเทศก็ได้ผลดี แต่เป็นการเคลื่อนไหวที่สั่นสะเทือนประวัติศาสตร์ทั้งโลก (การร้องแรกแหกกระเฌอ ก่นด่าฝรั่งนักล่าอาณานิคมจึงเหมือนการไปด่าอุกกาบาต ที่ทำให้ปัจจุบัน เราไม่มีไดโนเสาร์เป็นสัตว์เลี้ยง)

ประเด็นที่เราชอบที่สุดในหนังสือ และเสียดายว่าอาจารย์เบนน่าจะขยายความมากกว่านี้คือ อาจารย์ "เปรย" ว่าชาตินิยม ไม่ใช่แนวคิดแบบเสรีนิยม หรือสังคมนิยม แต่ใกล้เคียงกับศาสนามากกว่า ตรงนี้เราว่าน่าสนใจ และเข้ากับบริบทในบ้านเราอย่ามาก น่าจะมีใครรับช่วงตรงนี้ไปขยายความต่อ